Gelişimsel dil,İnsanlar arası iletişimin önemli bir parçası olan sözel iletişim, dil ve konuşmayı kapsar. Dil, kendine ait sembolleri ve kuralları olan, aynı dili konuşan insanlar arasında ortak kodlama yolu ile bilgi aktarımını sağlayan bir sistemdir.
Dil bir kültür içinde nesneleri, ilişkileri ve olayları anlatabilmek için kullanılan yapısal ve keyfi bir kavramdır. Dil, sembollerin belli kurallara bağlı olarak kullanımından oluşan bir sistemdir. Dil, bir toplumun ve bu dili sosyal etkileşimlerle öğrenen bebekler ve küçük çocuklar tarafından paylaşılan bir kod sistemidir. Herkesin ait olduğu bir toplumun dilini öğrenmesi gerekir çünkü dil bir iletişim aracıdır.
Konuşma sözel dildir. Konuşma ses üretme ve bu sesleri iletişim kurma amacıyla kelimelerle birleştirme sürecidir.
iletişim bir insanın bir mesaj oluşturup bunu diğer insana iletmesi ve diğer insanın da bu mesajı alması ve çözümlemesidir. Yetişkinler en çok konuşma yoluyla iletişim kurarlar ancak jestler, yüz ifadeleri duruşlar ve ses tonu da mesajın iletilmesinde esastır.
GELİŞİM
Büyüme, hücrelerin büyümesinin ve çoğalmasının neden olduğu beden ölçülerindeki artış olarak tanımlanır. Büyüme, döllenmeden fiziksel olgunluğa erişene kadar çocuğu dinamik olarak etkileyen beslenme, genetik, travmatik, sosyal ve kültürel etmenler ile oluşan sürekli değişmeleri kapsar .
İnsanın büyüme süreci; üç temel yönde gelişimi içerir.
Birincisi; kaba motor gelişimden ince motor gelişime doğrudur. Boyun, gövde, kollar ve bacakların gelişimi parmakların, ellerin, bilek ve gözlerin gelişiminden önce olur. Bu nedenle çocuklar karalama yapmadan önce yürürler
Bir diğerinde ise büyüme; baştan topuk ucuna (üstten altta) doğrudur. Bu yönde büyümeye; bebeklerin yürümeden önce başlarını dik tutabilme örneği verilebilir.
Son süreçte ise büyüme; içten dışa (merkezden dışa) doğrudur. Bu yönde büyümeye ise; bebeklerin kendilerini, kollarını kullanarak ileri doğru itebilmelerinden önce yuvarlanma hareketini yapma örneği verilebilir.
Olgunlaşma ve öğrenme, gelişimsel süreçlerde anahtar rolü oynayan ve birbiri ile bütünlemiş iki elementtir . Olgunlaşma; organizmada var olan türe özgü becerilerin ortaya çıkmasıdır.
Bunlar belirli bir sürede öğrenmenin katkısı olmaksızın belirirler. Örneğin; insanda yürüme, kuşlarda uçma, balıklarda yüzme, sürüngenlerde sürünme gibi.
Gelişimin amacı bireyin olgunluğa ulaşmasıdır. Bu amaca ulaşmada olgunlaşma ve öğrenme önemlidir.
Öğrenme; çocuğun içinde bulunduğu ortamda yaşamını sürdürebilmesi ve yaşamdan doyum sağlayabilmesi için gerekli olan bilgilerin, deneyimlerin, becerilerin ve eylemlerin kazanılması süreci olarak tanımlanabilir
Her insanın gelişiminde rol oynayan bazı evrensel ilkeler vardır. Bunlar:
Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.
Gelişim süreklidir ve belli aşamalardan geçer.
Gelişim nöbetleşe devam eder.
Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur.
Gelişim, genelden özele doğrudur.
Gelişimde kritik dönemler vardır.
Gelişim bir bütündür.
Gelişimde bireysel farklar vardır.
Gelişim alanları; bilişsel gelişim, motor gelişim, duygusal gelişim, sosyal gelişim ve dil gelişimi olmak üzere 5 ana kategoride değerlendirilir
Biliş ( cognition ) sözcüğü, dünyamızı öğrenmeyi ve anlamayı içeren zihinsel faaliyetler anlamına gelir. Biliş; algılama, bellek, muhakeme, düşünme ve kavrama gibi süreçleri kapsar.
Motor gelişim, çocukların kendi bedenlerini kullanabilme becerisindeki gelişmeyi ifade eder. Bedensel gelişime paralel olmasının yanı sıra çocuğun çevresine uyum sağlamasında ve bir bütün olarak gelişmesinde önemli rol oynar
Duyusal gelişim, insanlar arasında sosyal etkileşimi sağlayan ve insanın iç dünyası hakkında bilgi veren çok önemli bir durumdur. İnsan, hayatı boyunca çevreden gelen uyaranların etkisi ile çeşitli duyguları yaşar.
Sosyal gelişim, çocuğun topluma ait kurallara ve değerlere uymayı öğrenmesi ve bu değerler düzenini benimsemesidir.
DİL GELİŞİMİ
İnsan hayatında dil gelişiminin en hızlı olduğu dönem, beyin gelişimi ve olgunlaşmanın da en hızlı olduğu ve kritik dönem olarak kabul edilen yaşamın ilk 3 yılıdır. Bu sebeple bu dönem, dil gelişimi için en uygun dönemdir.
Dilin üç Bileşeni vardır:
İçerik
Yapı
kullanım
Dil bozukluğu Amerikan Speesh-Language-Hearing Association (ASHA) ’na göre konuşma, yazma ve/ veya sembol sisteminde kullanımı ve/veya anlamın bozulması ya da gelişimin normalden sapmasıdır. Bozukluk Dilin yapı(form), içerik (content) ve kullanım (use) kombinasyonun herhangi bir parçasının veya parçalarının normalden sapmasıdır.
Dil gelişiminde iki temel süreç vardır.
1- Alıcı Dil Gelişimi: Sözel uyaranların duyu-sinir ağı ve işitsel algısal süreçler aracılığıyla alınması ve anlaşılmasıdır.
2- İfade edici Dil Gelişimi: Duyu-sinir ve motor sinir işlevler (nefes alma, ses çıkarma, rezonans, artikülasyon mekanizmaları gibi) ile zihinsel kavarmın bir imgesel aracılığıyla ifadesidir.
|
Çocuklarda Dil GeliŞim Evreleri
Aylar |
Alıcı Dil Gelişimi
|
İfade Edici Dil Gelişimi
|
|
0−5
|
*Konuşmacıya maksatlı olarak bakar.
*Sesin kaynağını bulmak içi başını çevirir. *Bir sesi diğerinden ayırt eder. |
*Memnuniyet ya da hoşnutsuzluk bildiren sesler çıkarır.
*Kendisine konuşulduğunda sesler çıkarır. *Solo vokal oyunlar oynar. *Güler. |
|
6−11
|
*Bir olaya ya da uyarana tepki verir.
*Belli bir süre dikkatini sürdürür. *Hayıra tepki verir. *Bir kelimeyi ya da ifadeyi anlar. |
*Sesleri birleştirerek heceler çıkartır.
*Başkalarının çıkardığı sesleri taklit etmeye çalışır. *Sözel olmayan iletiŞim kurar. *En az dört farklı fonem çıkarır. |
|
12−17
|
*İpuçlu basit yönergeleri yerine getirir.
*Aşina olduğu nesneleri tanır. *İki dakika dikkatini toplayabilir. |
*En az bir kelime söyler.
*Bir sosyal davranış ya da oyunu başlatır. *Hece sıralarında değişiklik yapar. *Bir kelimeyi taklit eder. |
|
18−23
|
*Jestler olmadan basit yönergeleri yerine getirir.
*Vücut parçalarını gösterir.(saç, burun, vb) *İfade içindeki fiilleri anlar. |
*En az 10 kelimelik hazinesi vardır.
*Nesneleri isimlendirir. *Tek kelimelik ifadeler kullanır. *İyelik zamirlerini kullanır.(ben, sen vb) |
|
24−29
|
*Uzaysal kavramları anlar(iç, dıŞ..vb.).
*Çeşitli zamirleri anlar (ben, senin, onun..vb) *Nicelik kavramlarını anlar.(bir bazı, tüm.. vb) |
*Soru tonlaması kullanır.
*Konuşurken iki veya üç kelimeyi birleştirir. *Çoğul takısını kullanır. |
|
30−35
|
*Nesnelerin ne işe yaradıklarını anlar.
*Tanımlayıcı kavramları anlar(büyük, ıslak..vb) *Yarım-bütün kavramlarını anlar. *Zamirleri anlar.(onlar, o) |
*Ne, nerede, evet-hayır sorularını yanıtlar.
*Fiil+yor kalıbını kullanır. *Basit cümleler üretir *İyelik zamirlerini kullanır. |
|
36−41
|
*Tanımlayıcı kavramları anlar.(boş, dolu, aynı, farklı, vb.).
*Nesneleri gruplandırır.(yiyecekler,içecekler.. vb.). *Renkleri tanır. |
*Bir nesnenin nasıl kullanıldığını anlatır.
*Sorulara mantıklı cevaplar verir. *ÇeŞitli zamirler kullanır. *Soyut olaylar hakkında konuşur. |
|
42−47
|
*Nesneleri kıyaslar(daha uzun, daha büyük… vb.).
*Olaylardan sonuççıarı. *Vüut parçlarını göterir (kol, diz, ayak… vb.) |
*İadeleri tanılayabilir.
*Cüleleri tekrarlar. *…bilirim ekini kullanır. *Ne zaman sorusunu yanılar. |
|
48−3
|
*Uzaysal kavramlarıanlar.
*Kompleks yöergeleri yerine getirir. *Hayvanları kıyaslar. |
*Yer bildiren ifadeleri kullanır.
*Geçişzaman eklerini kullanır. *Bir eylemin nası yapıdığııanlatır. *Hayvanları isimlendirir. |
|
54−9
|
*Tanılayıcı kavramları anlar (kııcı, uzun… vb).
*Zaman kavramlarıı anlar. *Nicelik kavramlarıı anlar.(üçbeş… vb). *Edilgen yapıdaki cümleleri anlar. |
*Kelimeleri tanılar.
*Kompleks cüleleri tekrarlar. *Sıılandımalarıtanılar. *Niçin sorusunu yanılar. |
|
60−1
|
*İsim ve iki değişken sıfatı anlar.
*Nicel kavramları anlar (az, ççk yarı… vb.). *-cı -ci ekini anlar. *Zaman -sıa kavramı anlar. |
*Sıfatları kullanır.
*Arka arkaya cüleler oluşurur. *Kelimeleri tanılar *Nicelik bildiren ifadeleri kullanır. |
|
72−0
|
*Beşe kadar toplama çıartma yapabilir.
*Vücut parçlarnı göterir.(bilek, topuk..) |
Gelişimsel Dil Bozukluğu
İletişimin normal gelişimi, uygun çevre ile sağlam bir mekanizmanın etkileşimiyle olur. Sağlam mekanizma; işitme duyarlılığı, zeka, yapısal bütünlük, motor beceriler ve duygusal dengeyi içerir. Uygun bir çevre; uygun dil yapılanmasını ve uyarılmayı sağlar, çocuğun iletişim girişimlerini kuvvetlendirir.
Gelişimsel dil bozukluğu litaratürde farklı şekilde adlandırılmıştır. Bunlar:
Dil gecikmesi (language delay)
Primer dil gecikmesi (primary language delay)
Özgül dil bozukluğu (spesific language disorder)
Owners gelişimsel dil bozukluğunu, çocuklarda işitsel, oral yapı, genel zeka veya algıyla ilgili bir sorun olmaksızın dilde önemli limitasyonların olması olarak tanımlamıştır.
Gelişimsel dil bozukluğu olan çocukların;me
Kısıtlı sözcük dağarcığı
Yutma, çiğneme, salya sorunları olabilir.
Düşünce ve isteklerini anlatmada zorlanabilirler.
Jest, mimik, işaret kullanmaya yönelebilirler.
İletişim kurmaya karşı isteksiz davranabilirler.
Çevresindeki seslere, konuşmalara karşı ilgisiz ve dinlemez görünbilirler.
Anlaşılmaz sesler çıkarabilirler.
Yeni ortamlarda uyum güçlüğü yaşayabilirler
Yalız kalmayı tercih ederler.
İletişim kurarken agresif tepkiler ortaya koyabilirler.
Gelişimsel dil ve etkileyen faktörler
Genetik
Çevresel etmenler ve aile
Eğer çocuğun çevresinde ilgisini çeken, dil ve konuşma gelişimini destekleyen bir ortam yoksa gelişimi daha yavaş olabilir.
Bu çocuklarda,
ince ve kaba motor gelişiminde gerilikler
Yazı ve kelimeleri anlamada zorluk
Akademik başarısızlık
Aritmetik yetersizlik
Davranış bozukluğu
Fonolojik ve artikülasyon bozukluğu gözlenebiliyor.
Ülkemizde Dil Değerlendirmesinde Kullanılan Bazı Testler
AGTE
DENVER
PLS
Zeka Testleri
Mehmet Uyar
Odyoloji, konuşma ve Ses bozuklukları Uzmanı
Kaynakça
Kumin, Libby. Down Sendromlu Çocuklarda Erken İletişim Becerileri. İstanbul, 2013
Barmak, Elife. İşitme Engellinin Erken Tanısının Gelişim Alanlarına Etkisi. Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Kişioğlu, Şule. Gelişimel Dil Bozukluğu Olan Çocuklarda Duyu Bütünlüğü ve İnce Motor Becerisinin Değerlendirmesi. Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
